-
1 къэгъэхъеин
/ Къэхъеин псалъэм и каузатив.Сабэр къэгъэхъеин.И гугъу къэгъэхъеин см. гугъу II.Псалъэмакъ къэгъэхъеин см. псалъэмакъ.Уз къэгъэхъеин см. уз.Iуэху къэгъэхъеин см. Iуэху. -
2 гугъу
I 1. трудный, тяжелый, сложный (напр. о работе)/ Лэжьыгъуей, хьэлъэ.Iуэху гугъу. Лэжьыгъэ гугъу.2. трудный, тяжелый (напр. о жизни)/ ЕхьэкIыгъуей, гугъуехь зыхэлъ.ГъащIэ гугъу. ЩытыкIэ гугъу.Гугъу егъэхьын заставить кого-л. выполнять трудную работу.Гугъу дехьын испытать трудности, лишения из-за кого-чего-л.Гугъу ехьын переносить трудности, лишения.* Гугъу уехьу къэблэжьар IэфIщ. (погов.)Гугъу зэрегъэхьын доставить друг другу неприятности.* ЛIитIыр зэфIэкIуэдщ, жагъуэ зэхуэхъури хуабжьу гугъу зэрегъэхьащ. фольк.Гугъу зегъэхьын стараться сделать что-л. ради кого-чего-л.Гугъу хъун 1) стать трудным, сложным 2) стать тяжелым (напр. о жизни)II разговоры, толки о ком-чем-л./ Зыгуэрым ехьэлIауэ тепсэлъыхьу, къэхъуа гуэрым теухуа псалъэмакъ.ХьэгъуэлIыгъуэр зэрекIуэкIам и гугъур хьэблэм яхуэIуэтэжыртэкъым.* Щыхьылымрэ бланэлымрэ я гугъу фIэкIа къуажэм хъыбар дэлъыжтэкъым. КI. Т.И гугъу къэгъэхъеин затеять разговор о ком-чем-л. Зыгуэрым къигъэхъеящ фызыжь цIыкIумрэ и къуэмрэ я гугъу. фольк.И гугъу къэхъеин возникнуть - о разговоре о ком-чем-л.И гугъу къегъэжьэн = и гугъу къэгъэхъеин.{И} гугъу хуэщIын рассказывать, говорить кому-л. о ком-чем-л.И гугъу щIын 1) говорить, рассказывать о ком-чем-л.* Хъыбархэм я гуауэу си гугъур уэ щIы. КI. А. 2) тревожить, беспокоить кого-л. Си гугъу умыщI - сэ нобэ сысымаджэщ. -
3 бунт
бунт/ Ямыгъэхьэзыру езыр-езыру къэхъуа (IэщэкIэ зэщIэмыузэда) зэщIэхъееныгъэ.* Мухьэб хуэмыфащэ къыжраIэми уэим зыщимыщIурэ, Вауэжьхэ я зэранкIэ бунт къимыгъэхъуу зэпиудащ. Щ. Т.Бунт къэгъэхъеин, къэIэтын бунтовать.* А Iуэхур врачым къищIэгъауэ щытатэмэ, шэч лъэпкъ хэмылъу, бунт къиIэтынт. Iуащхь. -
4 ныкъуэкъуэн
(мэныкъуакъуэ) неперех. гл. бороться за кого-что-л., отстаивать, добиваться чего-л./ Зыгуэрым щхьэкIэ ныкъуакъуэ къэгъэхъеин, хэтын.* А Бэчмырзэ щIэми жьыми, Зым и губжьи щымышынэу, Нэм щIэIэбэу, мыхъумыщIагъэр Игъэлъагъуэу ныкъуэкъуащ. Къэб. п. и ант. -
5 псалъэмакъ
разговор, беседа/ Зыгуэр жызыIэм, зэжезыIэхэм я макъ, цIыхуитI е нэхъыбэ зэпсэлъэныгъэ.Псалъэмакъыр зэпыгъэун.* ГущIэгъу зыхэлъ псалъэмакъыр щызэхихым, нэхъ гъунэгъуу щылъ уIэгъэр абыхэм къепщылIэу къежьащ. Къ. Хь. Сэ зы псалъэмакъ гуэр вжесIэнущи псоми фи жагъуэ фымыщI. фольк.Псалъэмакъ егъэкIуэкIын вести разговор. Псалъэмакъ ещэкIын поднять шумиху вокруг кого-чего-л. Псалъэмакъ къэгъэхъеин (къэIэтын, хэлъхьэн, щIын) поднять скандал, спор, затеять неприятный разговор. Псалъэмакъ къэхъеин возникнуть, вспыхнуть - о скандале, споре, неприятном разговоре. Псалъэмакъ хэтын участвовать в скандале, споре. Псалъэмакъым хыхьэн вступить в чей-л. разговор. Псалъэмакъыр къэхъеижын возникнуть, вспыхнуть вновь - о скандале, споре, неприятном разговоре. Псалъэмакъыр {зыгуэрым} тешэн свести к чему-л. разговор. -
6 уэсукхъуэ
лавина/ Бгыщхьэм къыщыхъейуэ кIуэ пэтми нэхъыбэ хъууэрэ къаруушхуэ иIэу къеукIуриех уэс.* Е уэсукхъуэр бей сэрейхэм Жьы кIэрахъуэм дихьэфынт? Щ. А.Уэсукхъуэ къэгъэхъеин разжечь скандал, заварить кашу. Уэсукхъуэр бзу цIыкIуми къегъэхъей. (погов.) -
7 уз
боль; болезнь/ Игъэгуауэщхьэуэ, щхьэлажьэ, къарууншэ ищIу цIыхум е псэущхьэм IэпкълъэпкъкIэ, кIуэцIкIэ игъуэт ныкъусаныгъэ.Дзэ уз. Уз хьэлъэ.* Узыр къэкIуэгъуафIэ щхьэкIэ кIуэжыгъуафIэкъым. (погов.)Уз егъэгъуэтын (етын) наказать кого-л.Зи уз кIуэдын да сгинут твои болезни ( вежливая форма обращения).* Фахэуэркъэ, зи уз кIуэдын, напэр нэфхьи хэкум фихьэж. фольк.Уз кIуэцIыгъэхьэн = уз етын.Уз кIуэцIыхьэн проникнуть вовнутрь - о болезни.Уз къэгъэхъеин поднять скандал.Уз къэщтэн заболеть.Уз къеуэлIэн = уз къэщтэн.Уз пкърытын быть больным, болеть.Уз хуэхъун стать источником болезни для кого-л.Зи уз схьын чтоб я перенёс твою болезнь ( вежливая форма обращения).Узым зэфIигъэпкIэн скрутить кого-л. - о болезни.Узым зэщIиIулIэн одолеть кого-л. - о болезни.Узым иутхыпщIын обессилить кого-л. - о болезни.Узыр зытегъэкIуэн дать одолеть себя болезни.Узыр {и} кIапцIэм исщ! черта лысого, черта с два!Узыр кIэрыхужын (кIэрыхун) выздороветь, исцелиться.Узыр {и} кIуэцIыкIыщIэ лъапсэм илъщ = узыр {и} кIапцIэм исщ.Узыр кIуэцIытIысхьэн засесть внутри - о болезни.Узыр къэхъеижын возобновиться - о болезни.уз зэрыцIалэ заразная болезнь/ Къызэузым къыбгъэдэкIыу, къыпкърыкIыу нэгъуэщIхэм хуэкIуэ уз. -
8 Iуэху
1. практическая деятельность; работа, занятие, труд/ Лэжьыгъэ, псалъэ, гупсысэ мыхъуу ягъэзащIэ Iуэхугъуэ.* Iуэху мыублэ блэ хэсщ. (погов.)2. дело (то, что непосредственно касается кого-чего-л.)/ Зыгуэрым ехьэлIа, и къалэным хыхьэ.Ар сэ си Iуэхуу къызолъытэ.* Уи мыIуэху зепхуэмэ, уи щхьэм баш техуэнщ. (погов.)3. дело, разбирательство (напр. судебное)/ КъэхъукъащIэ, Iуэхугъуэ гуэрым теухуа хабзэкIэ зэхэгъэкIыныгъэ.Судыр иджыри зэ Iуэхум хэплъэжащ.4. положение вещей, обстановка/ ЩытыкIэ.Заводым Iуэхур щыщIагъуэтэкъым.* АдэкIэ Залымджэрий къыжиIащ фронт псоми Iуэхур зэрыщыщтыр. Къ. Хь.Абы и Iуэху щхьэхуэщ см. абы.Iуэху бгъэдэмылъхьэн не вести своих дел с кем-л.{И} Iуэху бзаджэкъым его дела неплохи.Iуэху блэкI срочное, неотложное дело.{И} Iуэху дэкIын удасться - о чьем-л. деле.Iуэху джэгукъым серьезное дело, не пустяк.Iуэху еплъыкIэ мнение, суждение по поводу кого-чего-л.Iуэху ехьэжьэн взяться за дело, начать дело.* Фэ тIум а Iуэхур ефхьэжьэмэ, дэгъуэу зэрызэфIэвгъэкIынум, шэч лъэпкъ къытесхьэркъым. КI. А.Iуэху ехьэлIэн ввести кого-л. в курс дела.{Я} Iуэху зэпымылъыжын = {я} Iуэху зэхэмылъыжын.{И} Iуэху зэрыхуэхъукIэ как получится; смотря по обстоятельствам.Iуэху зэрыхъэн просторечие состряпать дело.{Я} Iуэху зэхэлъын иметь друг с другом общие дела.{Я} Iуэху зэхэмылъыжын порвать отношения друг с другом.Iуэху зэхуиIэн иметь деловые связи, отношения.Iуэху зэфIэгъэкIын довести дело до конца.Iуэху зэфIэхын завершить дело.Iуэху зэщIылIэн договориться между собой о каком-л. деле.Iуэху зегъэкIуэн = Iуэху зехьэн.Iуэху зехуэн заниматься, быть занятым каким-л. делом.* Iуэху зетхуэнкIэ дыхуэкIэщIт, Мэкъумэш тщIэнуэ щIы ди мащIэт. Япэу лъ. з.Iуэху зехьэн вершить дела.* Iуэхур куэдрэ зепхьэмэ мэлъахъэ. (погов.)Iуэху имыIэн быть без дела.Iуэху иIэн быть занятым каким-л. делом.* Iуэху зиIэ псалъалэщи, бэгу зиIэ тIэхъуалэщ. (погов.)Iуэху къанэ неотложное дело.Iуэху къэгъэхъеин = Iуэху къэIэтын.Iуэху къэубэлэцын просторечие возникнуть - о каком-л. неприятном деле.Iуэху къэхъеин = Iуэху къэIэтын.Iуэху къэщтэн = Iуэху къэIэтын.* - КъикIынур сщIэркъым, ауэ уи Iуэхур сэ къызощтэ, - жиIащ пхъашэу нэхъыжьым. Iуащхь.Iуэху къэIэтын затеять какое-л. дело; начать какое-л. дело.* - Iуэху къэпIэтар къабыл ухъу, - жаIэрт къыщIыхьэхэм нэхъыжьым и Iэр яубыдурэ. фольк.Iуэху къеуэлIэн возникнуть у кого-л. - о каком-л. деле.* ПIэщIэгъуэкIэ зэфIамыгъэкIым мыхъуну зэгуэрым хъумпIэцIэдж гупым Iуэху къайуэлIат. Япэу лъ. з.Iуэху къигъэкIын раздуть какое-л. дело.Iуэху къылъыкъуэкIын = Iуэху къеуэлIэн.Iуэху лэжьын заниматься делом.* УзыхущIегъуэжын Iуэху умылэжь. (погов.)Iуэху темыщIыкIын срочно приниматься за какое-л. дело.Iуэху темыщIыхьын не считаться с кем-чем-л., не основываться на ком-чём-л.Iуэху-тIэ ар лёгче легкого.Iуэху фIей грязное, тёмное дело.Iуэху хэгъэтын втянуть кого-л. в какое-л. дело.Iуэху хэлъхьэн принять участие в каком-л. деле.{И} Iуэху хэлъын иметь отношение к кому-чему-л.Iуэху хэплъэгъуэ неприятное дело.Iуэху хэхуэн влипнуть в какое-л. дело.* Унагъуэр Iуэху хэхуат, емыкIу къатехуэнкIэ хъунути, гузавэрт. фольк.Iуэху хыхьэн ввязаться в какое-л. дело.Iуэху хуэщIэн поработать на кого-л.Iуэху хъун обернуться неприятностью для кого-л.{И} Iуэху щхьэ къутащ ненадёжный, неустойчивый ( о человеке).Iуэху щIэн заниматься каким-л. делом.Iуэху щIын взяться за кого-что-л. ; преследовать кого-л.Iуэхуи дэлъи имыIэн бить баклуши.{И} Iуэхуи и дэлъи хэмылъын моё дело сторона.Iуэхум бгъэдэтын быть при деле.Iуэхум зыкъемыгъэлын увлекаться каким-л. делом; отдавать себя работе.Iуэхум зыпыIудзын сторониться, избегать работы.Iуэхум и курыкупсэм хэтын быть в центре какого-л. дела; быть организатором каких-л. дел.Iуэхум итхьэлэн = Iуэхум щIигъэнэн.Iуэхум куууэ кIуэцIрыплъын вникнуть в дело.Iуэхум кIэ етын довести дело до конца.Iуэхум къыпыджэрэзыкIын оказаться отстранённым от какого-л. дела.Iуэхум къыпыкIэрэхъукIын = Iуэхум къыпыджэрэзыкIын.Iуэхум къыхэлъытэн учесть, принять во внимание что-л.Iуэхум къуацэкIэ хэуэн внести в дело сумятицу, разлад.Iуэхум пэщIэтын = Iуэхум бгъэдэтын.Iуэхум пэщIэувэн не давать ходу какому-л. делу.Iуэхум пхэнжу бгъэдыхьэн взяться за дело не с того конца.Iуэхум хэ = джэрэзэн случайно оказаться соучастником; влипнуть в какое-л. дело.Iуэхум хэзэрыхьын запутаться в каком-л. деле.Iуэхум хэлъэгъуэн предвидеть что-л. в каком-л. деле.Iуэхум хэмытын не принимать участие в каком-л. деле, быть в стороне от какого-л. дела.Iуэхум хэмыхьэн = Iуэхум хэмытын.Iуэхум хэплъэн рассмотреть какое-л. дело, разобраться в каком-л. деле. Судыр Iуэхум хэплъащ.Iуэхум хэпщэфIыхьын (хэпыджэн, хэпырхъэн, хэуэн) = Iуэхур зэIыщIэн.Iуэхум хэунэзэн = Iуэхум хэзэрыхьын.Iуэхум хэщIыкIын знать какое-л. дело, быть сведущим в каком-л. деле.Iуэхум хуэижьын = Iуэхум хэщIыкIын.Iуэхум хьэрычэт хэлъхьэн проявить инициативу в каком-л. деле.Iуэхум щхьэзэ хэхъухьын = Iуэхум итхьэлэн.Iуэхум щыгъуэзэн быть знакомым с каким-л. делом.* Iуэхум ущымыгъуазэу утыку уимыхьэ. (погов.)* {это} к делу не относится.Iуэхум щIигъэнэн быть очень занятым, заваленным делами.Iуэхур абы щымыIэн не в этом дело.{Зи} Iуэхур бжэгъум фIэIуа сделать достоянием всех (какую-л. тайну).Iуэхур гъэбэтэн раздуть дело.Iуэхур гъэтэрэзын навести порядок в каком-л. деле.Iуэхур гъэтIылъын отложить дело.Iуэхур дэгъэкIын = Iуэхур кIуэцIрыгъэкIын.{И} Iуэхур дэкIуеин улучшиться, пойти в гору - о чьих-л. делах.Iуэхур дэIыгъын поддержать кого-л. в {его} деле.{Зи} Iуэхур дзасэм пыIуа делать из мухи слона.Iуэхур зэдэIэтын делать какое-л. дело сообща.Iуэхур зэкIэлъыкIуэжын = Iуэхур фIыуэ къыщидзыжын.Iуэхур зэпыудын прервать какое-л. дело.Iуэхур зэрыщытщ дело не продвигается.Iуэхур зэфIэгъэзэрыхьын = Iуэхур зэIыщIэн.Iуэхур зэфIэгъэцIэфтын быстро управиться с делом.Iуэхур зэфIэнэн застопориться - о каком-л. деле.Iуэхур зэфIэхьэн получиться, сладиться- о каком-л. деле. Iуэхур зэIыгъэхьэн = Iуэхур зэIыщIэн.Iуэхур зэIыхьэн разладиться о каком-л. деле.Iуэхур зэIыщIэн запутать какое-л. дело.Iуэхур здэщыIэр = Iуэхур зытетыр.Iуэхур зехуэн заниматься каким-л. делом.Iуэхур зыгуэрым бгъэдэлъхьэн поручить какое-л. дело кому-л. Iуэхур зыгуэрым хуэзэху пока дело уладится, пока дело решится, пока дело утрясется.Iуэхур зыгурымыгъэIуэн пропускать что-л. мимо ушей {разговоры} о каком-л. деле.Iуэхур зытетыр обстоятельства дела, суть дела.Iуэхур зыIутыр = Iуэхур зытетыр.Iуэхур кIуэцIрыгъэкIын пробить какое-л. дело.Iуэхур къэгъэубэлэцын = Iуэху къигъэкIын.Iуэхур къэкъутэжын = Iуэхур къэкъутэн.Iуэхур къэкъутэн расстроиться - о каком-л. деле.{И} Iуэхур къэнэжын оставить какое-л. дело неоконченным.Iуэхур къэтIэщIын копаться в делах.Iуэхур къэхъеижын снова всплыть - о каком-л. деле.Iуэхур къэIэтыжын снова возобновить, возбудить какое-л. дело.Iуэхур къекIэрэхъуэкIыжын вернуться в прежнее состояние (напр. о былых делах).Iуэхур къекIэрэхъуэкIын обернуться неожиданностью- о каком-л. деле.Iуэхур къехьэлъэкIын испытывать затруднение в каком-л. деле.Iуэхур къехъулIэн удасться, получиться у кого-л. - о каком-л. деле.Iуэхур къешынэуэжын вновь возникнуть, всплыть (о неприятном для кого-л. деле).Iуэхур лъэхъэн затормозить, запутать какое-л. дело.Iуэхур ткIийуэ гъэувын серьезно подойти к какому-л. делу.Iуэхур укъуэдиин твёрдо стоять на чем-л. (при решении какого-л. вопроса).Iуэхур фIыуэ къыщIидзыжын поправиться - о каком-л. деле.Iуэхур шыпхэ хъун просторечиеухудшиться - о каком-л. деле.Iуэхур щIэуфэн прикрыть какое-л. дело.Iуэхур Iэпэдэгъэлэл щIын забросить какое-л. дело.{Си} Iуэхущ 1. я ручаюсь, я отвечаю за это дело.* Си Iуэхущ иджы езы Долэти а щIалэ цIыкIуитIым IэпэкIэ къеIусэмэ. КI. А. 2) это мое {личное} дело.Iуэху бгъэдыхьэкIэ подход к какому-л. делу/ Лэжьыгъэ, къалэн гуэр зэрагъэзащIэ щIыкIэ, Iэмал.Iуэху бгъэдыхьэкIэ тэмэм.Iуэху еплъыкIэ взгляд, точка зрения/ Лэжьыгъэ, къалэн, Iуэху гуэрым зэрегупсыс, абы теухуауэ я гугъэ.Iуэху зехьэкIэ см. Iуэху щIэкIэ.Iуэху фIохъу апщий бог в помощь! ( пожелание)/ Уи (фи) Iуэху фIы ухъу (лэжьыгъэ гуэр зыгъэзащIэм зэрызыхуагъазэ сэлам).Iуэху щIэкIэ манера, стиль работы/ Iуэху, къалэн гуэр зэрагъэзащIэ, зэралэжь щIыкIэ, Iэмал.* Iуэху щIэкIэ зымыщIэр Iуэху щIэным егъалIэ. (погов.)
Перевод: c черкесского на русский
с русского на черкесский- С русского на:
- Черкесский
- C черкесского на:
- Русский